میراث آریا: صدور فرمان مشروطه بی‌شک از مهم‌ترین رخدادهای سیاسی و اسناد تاریخ معاصر ایران برای نهادینه‌ کردن حقوق اساسی است که دستاورد آن تشکیل اولین مجلس شورای ملی، تدوین قانون اساسی مشروطه، انتقال سلطنت از مطلقه به مشروطه و به تبع آن محدود کردن اختیارات شاه و به رسمیت شناختن نظر مردم در تصمیم‌گیری‌های مربوط به امور کشور بود.

فرمانی که در روز چهاردهم مرداد ماه توسط مظفرالدین‌شاه قاجار در تالار برلیان کاخ گلستان صادر شد.

معنای مشروطیت و چرایی اهمیت آن

مشروطیت مجموعه‌ای از ایده‌ها، نگرش‌ها و الگوهای رفتاری است که اقتدار حکومت باید مبتنی بر یک سری قوانین اساسی باشد و از آن تبعیت کند.

«دیوید فلمن» دانشمند علوم سیاسی در توصیف آن می‌گوید، مشروطیت، مقامات حکومتی را تابع محدودیت‌های قانونی می‌کند و به آن‌ها اجازه نمی‌دهد که هرآنچه می‌پسندند، انجام دهند و باید به محدودیت‌های قدرت و روندهای اساسی احترام بگذارند. حکومت مشروطه همان حکومت مبتنی بر قانون است.

انقلاب مشروطه ایران حاصل چه بود؟

انقلاب مشروطه ایران که حاصل تلاش‌ ترقی‌خواهان روشنفکر، علما، و بازرگانان بود؛ عصر جدیدی از تجدد فرهنگی و اجتماعی را در افق‌های فکری و فرهنگی ایرانیان گشود و آن را باید حاصل تحولات عظیم جهانی در عصر پساروشنگری در راستای آزادی، برابری و مفاهیم مدرن برای جامعه دانست و آنگونه که احمد کسروی در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» می‌نویسد: «از سال ۱۱۵۷ که کریم خان زند درگذشت تا سال ۱۲۱۲ که فتحعلی شاه بدرود زندگی گفت، پنجاه و اندی سال بود و در این مدت کم در اروپا تکان‌های سختی پیدا شد و داستان‌های تاریخی بی‌مانندی از شورش فرانسه و پیدایش ناپلئون و جنگ‌های پیاپی آن و جنبش توده‌ها و پیشرفت فن جنگ و پدید آمدن افزارهای نوین و مانند این‌ها روی داده و در نتیجه آن‌ها دولت‌های نیرومند ایجاد شدند. کشور ایران از آن تکان‌ها و دیگرگونی‌ها بی‌بهره و ناآگاه مانده و راستی آن است که نه پادشاهان قاجاری و نه سرجنبانان توده، از آن تکان‌ها سر در نمی‌آوردند و ناآگاهانه با شیوه‌ کهن خود به سر می‌بردند.»

تاثیرات آگاهی بخشی مردم با انتشار کاغذ اخبار

جرقه‌های نهضت مشروطه در پی بی‌کفایتی عین‌الدوله، مشکلات گمرک و برخی عوامل دیگر زده شد. با این حال، ریشه‌های فکری مشروطه‌خواهی را می‌توان در سال‌های قبل از آن مشاهده کرد؛ به‌خصوص از طرف ایرانی‌هایی که برای تحصیل و تجارت به اروپا رفته و ویژگی‌های پیشرفت در غرب نظیر افکار آزادی‌خواهی و اصول حکومت ملی را از نزدیک دیده بودند. آن‌ها می‌خواستند علاوه بر آگاهی مردم، حاکمان ایران را مجاب به اصلاحات کنند. یکی از این افراد، میرزا صالح شیرازی بنیان‌گذار کاغذ «اخبار» نخستین روزنامه ایران بود که شرح مشاهدات خود از حکومت پارلمانی، قوانین، قضاوت، دانشگاه، بیمارستان در انگلیس را در سفرنامه‌ای نوشت. کشوری که در آن از پادشاه تا گدا به یک نظام قانونی پایبند بودند و افراد خاطی مجازات می‌شدند.

مولیر شرق: ای ایرانیان! اگر منافع آزادی را دریابید هرگز بردگی را نمی‌پذیرید

همچنین در این دوران آثار متجددانی همچون میرزا ملکم خان، آقاخان کرمانی و فتحعلی آخوندزاده در میان مردم رواج پیدا کرد؛ کسانی که در خارج از ایران زندگی کرده بودند و ایجاد تحول در کشور جزو اهدافشان بود. روح تلاش و مبارزه روشنفکران دوره مشروطه را در نوشته‌های آخوندزاده می‌توان دید که او را بخاطر نمایش‌نامه‌هایش «مولیر شرق» می‌نامیدند. او در یکی از نوشته‌هایش به ملت ایران می‌نویسد: «ای ایرانیان! اگر می‌توانستید منافع آزادی و حقوق بشر را دریابید شما هرگز بردگی و فروتنی را نمی‌پذیرفتید؛ شما به آموختن دانش‌ها می‌پرداختید و انجمن‌های سری بنا می‌کردید و با یکدیگر متحد می‌شدید که خود را از استبداد مستبدین رها سازید.»

پیامی که پا برجا ماند

جنبش تنباکو که در سال ۱۲۷۵ هجری شمسی به وقوع پیوست، شاید مقدمه جنبش مشروطه‌خواهی در ایران قلمداد شود. مخالفت با واگذاری امتیاز تجارت تنباکو به بیگانگان منجر شد که برای اولین بار تجددخواهان، روحانیون و مردم در کنار یکدیگر به مقابله با استبداد داخلی و استعمار خارجی بپردازند. ائتلافی که حدود یک دهه بعد در جنبش مشروطه مجددا به چشم می‌خورد. هرچند با به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه بار دیگر استبداد فردی بر کشور سایه افکند، اما پیام و اهداف نهضت مشروطه هیچ‌گاه به فراموشی سپرده نشد و ملت ایران انگیزه زیادی برای تحقق آزادی، عدالت اجتماعی و ایجاد حاکمیت ملی به دست آورد.