به‌گزارش میراث‌آریا، دویست‌وشانزدهمین نشست شورای اجرایی یونسکو در مقر یونسکو در پاریس برگزار شد و در این نشست ثبت دو ژئوپارک ارس و طبس از ایران در شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو تصویب شد. با این حساب، اکنون به غیر از قشم، این دو ژئوپارک نیز به‌عنوان دومین و سومین ژئوپارک کشور و خاورمیانه عضو شبکه جهانی هستند.

 پیش‌تر در هفتمین نشست شورای جهانی ژئوپارک‌های یونسکو که چهارم و پنجم سپتامبر ۲۰۲۲ (۱۳ و ۱۴ شهریور ۱۴۰۱) در تایلند و ۷ تا ۹ دسامبر ۲۰۲۲ به صورت برخط برگزار شده بود، پرونده‌های این دو منطقه بررسی و به عضویت آن‌ها رأی مثبت داده شده بود.

لازم به ذکر است  ثبت یک ژئوپارک در فهرست جهانی یونسکو، فرآیندی بسیار طولانی است که نیاز به سال‌ها آماده سازی مقدماتی دارد.

برچسب ژئوپارک جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۵ ایجاد شد که میراث زمین‌شناسی مهم در سطح بین‌المللی را به رسمیت می‌شناسد. ژئوپارک‌ها دو عامل حفاظت از میراث زمین‌شناسی قابل توجه و دسترسی عمومی و پایدار به توسعه را با هم ترکیب کرده و از این طریق به جوامع محلی خدمت می‌کنند. امسال علاوه بر ژئوپارک طبس و ارس، ۱۶ ژئوپارک جدید دیگر هم به مجموعه ژئوپارک‌های جهانی یونسکو اضافه شده است که تعداد آنها را به ۱۹۵ ژئوپارک جهانی یونسکو می‌رساند که مساحت کل ۴۸۶هزار و ۷۰۹ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهند.

توضیح کوتاهی از ژئوپارک‌های اعلامی جدید در ادامه آمده است.

برزیل: ژئوپارک جهانی کاکاپاوا (Caçapava)

برای گوارانی‌ها، مردم بومی برزیل، این ژئوپارک «مکانی است که جنگل به پایان می‌رسد». این ژئوپارک در ایالت ریو گراند دو سول در جنوب برزیل واقع شده است. میراث زمین‌شناسی آن، که شامل استخراج فلزات سولفید و سنگ مرمر است، برای توسعه اقتصادی منطقه حیاتی بوده است.

برزیل: ژئوپارک جهانی کوارتا کلونیا (Quarta Colônia)

این ژئوپارک در جنوب برزیل بین زیست‌بوم‌های پامپا و جنگل اقیانوس اطلس قرار دارد. نام آن اشاره‌ای به دوره‌ای است که ایتالیایی‌ها بخش مرکزی ایالت ریو گراند دو سول را مستعمره کردند. هزاران مهاجر اروپایی امیدها و رویاهای خود را به این «سرزمین امیدبخش» بستند که در مرز جنگل‌های نیمه گرمسیری متراکم و بین دره‌های عمیق گسلی قرار دارد که توسط یک شبکه رودخانه‌های گسترده در دامنه رشته کوه Serra Geral آبیاری می‌شود.

یونان: ژئوپارک جهانی لاورئوتیکی (Lavreotiki)

این ژئوپارک که به دلیل فراوانی و تنوع نمونه‌های کانی‌شناسی خود که بسیاری از آن‌ها برای اولین بار در این منطقه کشف شدند، مشهور است. به دلیل نقره‌ای که از ذخایر مخلوط سولفید این منطقه استخراج می‌شود، لاورئوتیکی در سراسر جهان شناخته شده است. این منطقه از زمان‌های قدیم به دلیل ثروت زمین‌شناسی زیرزمینی‌اش مسکونی بوده و در حال حاضر ۲۵هزار و ۱۰۲ نفر در آن زندگی می‌کنند.

اندونزی: ژئوپارک جهانی ایجن (Ijen)

این ژئوپارک در منطقه بانیووانگی و بوندووسو در استان جاوه شرقی واقع شده است. موقعیت استراتژیک این ژئوپارک بین تنگه و دریا، آن را به چهارراهی برای مهاجرت و تجارت انسان تبدیل کرده است. ایجن یکی از فعال‌ترین آتشفشان‌های منظومه کالدرا ایجن است. حدود ۲۲ مخروط آتشفشانی هم در داخل دهانه و هم روی لبه آن تشکیل شده است.

اندونزی: ژئوپارک جهانی ماروس پانکیپ (Maros Pangkep)

این ژئوپارک در امتداد بازوی جنوبی جزیره سولاوسی در منطقه ماروس پانکیپ ریجنسی قرار دارد. جمعیت محلی این ژئوپارک عمدتا از مردم بومی بوگیس و ماکاساری تشکیل شده است. اگرچه مساحت این ژئوپارک ۵هزار و ۷۷ کیلومتر مربع است، اما بیش از نیمی از آن (۵۵.۴ درصد) زیر آب است.

اندونزی: ژئوپارک جهانی مرانگین جامبی (Merangin Jambi)

این ژئوپارک خانه فسیل‌های منحصربه‌فرد «Jambi flora» است که تنها گیاهان فسیل‌شده در نوع خود در جهان امروزی هستند. اینها در بخش مرکزی جزیره سوماترا در اندونزی واقع شده‌اند. نام «Jambi flora» به گیاهان فسیل شده‌ای اطلاق می‌شود که به عنوان بخشی از یک سازند سنگی با قدمت پرمین اولیه (۲۹۶ میلیون سال قدمت) پیدا شده‌اند. این گیاهان فسیل‌شده شامل خزه‌ها، مخروط‌های اولیه و سرخس‌های بذری هستند که از طریق پراکندگی بذر تکثیر می‌شوند.

اندونزی: ژئوپارک جهانی راجا آمپات (Raja Ampat)

قلمرو این ژئوپارک شامل چهار جزیره اصلی است و به دلیل داشتن قدیمی‌ترین واحد صخره‌ای آشکار در کشور (سیلورین-دوونی با قدمت ۴۴۳٫۸–۳۵۸٫۹ میلیون سال پیش) که تقریبا یک‌دهم سن زمین است، اهمیت ویژه‌ای دارد. غیر معمول‌ترین ویژگی زمین‌شناسی این منطقه، جزایر گرمسیری آن هستند که در نتیجه بالا آمدن سطح دریا در دوره کواترنر (بین ۲.۵۸ میلیون سال پیش تا ۱۱هزار و ۷۰۰ سال پیش) پدیدار شدند. در اینجا کارستیفیکاسیون غارهای متعددی را هم در بالا و هم در زیر خط آب ایجاد کرده است.

ایران: ژئوپارک جهانی ارس

رود ارس مرز شمالی این ژئوپارک را مشخص می‌کند که در شمال غربی ایران، در انتهای جنوبی رشته کوه قفقاز کوچک قرار دارد. این رشته کوه به عنوان یک مانع طبیعی عمل می‌کند و طیف وسیعی از آب و هواها، و همچنین تنوع جغرافیایی و تنوع زیستی غنی را ایجاد کرده است که فرهنگ‌های مختلف را در دو طرف شمالی و جنوبی رشته کوه به هم پیوند می‌دهد. مهمترین ویژگی زمین‌شناسی با اهمیت بین‌المللی در این ژئوپارک، آثار رویداد انقراض است که ۲۵۲ میلیون سال پیش رخ داده است که مرز پرمین-تریاس، یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ زمین را مشخص می‌کند. این ژئوپارک همچنین محل زندگی حیوانات در معرض خطر انقراض مانند سیاه‌خروس قفقازی، گوزن قرمز (مرال)، قوچ (گوسفند وحشی) ارمنی و پلنگ قفقازی است که در سه منطقه حفاظت‌شده زندگی می‌کنند.

ایران: ژئوپارک جهانی طبس

بسیاری از اندیشمندان از ۲۲هزار و۷۷۱ کیلومتر مربع کویر در شمال غربی استان خراسان جنوبی که این ژئوپارک در آن قرار دارد به عنوان «بهشت زمین‌شناسی ایران» یاد کرده‌اند. علتش این است که می‌توان سیر تکامل سیاره زمین را از ابتدایی‌ترین بخش تاریخ زمین در ۴.۶ میلیارد سال پیش (پرکامبرین) تا کرتاسه اولیه در حدود ۱۴۵ میلیون سال پیش، بدون کوچکترین وقفه‌ای دنبال کرد. در این ژئوپارک، پناهگاه حیات وحش نایبندان، بزرگترین پناهگاه ایران با مساحتی بالغ بر ۱.۵ میلیون هکتار و مهمترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی است. ژئوپارک جهانی طبس نیمی از زیستگاه جهانی گیاه بومی آنقوزه یا هینگ (با نام علمی Ferula assa-foetida) را فراهم می‌کند که مصارف دارویی فراوانی دارد. این منطقه در طول تاریخ به عنوان شاهراهی بوده است که جنوب و غرب را به شرق و شمال شرق ایران متصل می‌کند. در نتیجه، هم به دلیل میراث ارزشمند طبیعی و هم به دلیل میراث فرهنگی، طبیعت‌گردان را به خود جذب می‌کند.

ژاپن: ژئوپارک جهانی هاکوسان تدوریگاوا (Hakusan Tedorigawa)

ژئوپارک هاکوسان تدوریگاوا که در مرکز ژاپن واقع شده است، جایی که رودخانه تدوری را از کوه هاکوسان به سمت دریا دنبال می‌کند، تقریبا ۳۰۰ میلیون سال تاریخ را ثبت می‌کند که شامل سنگ‌هایی است که در اثر برخورد قاره‌ها به وجود آمده‌اند. همچنین، این منطقه دارای اقشار حاوی فسیل‌های دایناسورهایی است که در زمانی که ژاپن به قاره اوراسیا متصل بود، در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها انباشته شده‌اند.

مالزی: ژئوپارک جهانی کینابالو (Kinabalu)

کوه کینابالو بر این ژئوپارک در ایالت صباح در انتهای شمالی جزیره بورنئو مشرف است. کوه کینابالو به عنوان بلندترین کوه بین هیمالیا و گینه نو، بیش از یک قرن است که کاوشگران را به خود جذب کرده است. این ژئوپارک با مساحت ۴هزار و ۷۵۰ کیلومتر مربع، زیستگاه بسیاری از گیاهان و جانوران بومی است، از جمله ۹۰ گونه ارکیده که فقط در کوه کینابالو وجود دارند و پرنده کبک سر زرشکی که در هیچ کجای زمین یافت نمی‌شود.

نیوزلند: ژئوپارک جهانی وایتاکی وایتستون (Waitaki Whitestone)

اولین ژئوپارک جهانی یونسکو در نیوزیلند در ساحل شرقی جزیره جنوبی قرار دارد و در مساحتی به وسعت ۷هزار و ۲۱۴ کیلومتر مربع از دره وایتاکی تا پایه کوه‌های آلپ جنوبی امتداد دارد. مناظر، رودخانه‌ها و جزر و مد این ژئوپارک اهمیت فرهنگی زیادی برای مردم بومی محلی، Ngāi Tahu whānui دارد. این ژئوپارک بینش‌های استثنایی از تاریخ هشتمین قاره زمین، زلاندیا یا Te Riu-a-Māui در مائوری ارائه می‌دهد. این ژئوپارک شواهدی از شکل‌گیری زلاندیا ارائه می‌دهد که حدود ۸۰ میلیون سال پیش از ابرقاره باستانی گندوانا جدا شد.

نروژ: ژئوپارک جهانی سانهوردلند (Sunnhordland)

مناظر این ژئوپارک از کوه‌های آلپی پوشیده از یخچال‌ها تا مجمع‌الجزایری با هزاران جزیره در پهنه‌های آرمیده در امتداد ساحل را شامل می‌شود. چشم‌انداز زمین‌شناسی نمونه‌های بدیعی از فرسایش یخبندان را نشان می‌دهد که در طول ۴۰ عصر یخبندان رخ داده است. گسل هاردانگرفورد یک میلیارد سال تکامل زمین‌شناسی را پیش چشم تماشاگران به نمایش می‌گذارد.

فیلیپین: ژئوپارک جهانی جزیره بوهول (Bohol Island)

اولین ژئوپارک جهانی یونسکو در فیلیپین، جزیره بوهول، در گروه جزایر ویسایاس قرار دارد. هویت زمین‌شناسی این جزیره بیش از ۱۵۰ میلیون سال را شامل می‌شود، زیرا دوره‌های آشفتگی زمین‌ساختی جزیره را از اعماق اقیانوس بیرون آورده است. آثاری از گذشته زیرزمینی جزیره را می‌توان در سنگ‌های آهکی یافت که ساختارهای کارستی مشخصی را تشکیل می‌دهند.

جمهوری کره: ژئوپارک جهانی ساحل غربی جئونبوک (Jeonbuk West Coast)

این ژئوپارک ۲.۵ میلیارد سال سابقه زمین‌شناسی کاملا آشکار در بخش غربی کشور را روایت می‌کند. زمین‌های مسطح جزر و مدی وسیع مملو از آتشفشان‌ها و جزایر به ما اجازه می‌دهند در زمان سفر کنیم تا عناصر تاریخ زمین را کنار هم بگذاریم. لغت کره‌ای برای فلات جزر و مدی «getbol» است. گوچانگ گتبول یکی از ۱۹ منطقه تالاب ساحلی در جهان است که دامنه جزر و مدی بیش از ۵ متر دارد.

اسپانیا: ژئوپارک جهانی  کابو اورتگال (Cabo Ortegal)

با کشف صخره‌هایی که تقریبا ۴۰۰ میلیون سال پیش از اعماق زمین در جایی که اکنون ژئوپارک جهانی کابو اورتگال نام دارد، می‌توانیم به اعمال سیاره زمین سفر کنیم. این ژئوپارک برخی از کامل‌ترین شواهد را در اروپا از برخوردی که باعث پانگه آ، فرآیندی به نام کوهزایی Variscan شناخته می‌شود، ارائه می‌کند. بیشتر سنگ‌های این ژئوپارک در اثر برخورد دو قاره لوروسیا و گندوانا به سطح زمین آورده شده‌اند که در نهایت حدود ۳۵۰ میلیون سال پیش به ابرقاره پانگه آ می‌پیوندند.

تایلند: ژئوپارک جهانی خورات (Khorat)

این ژئوپارک بیشتر در حوضه رودخانه لام تاخونگ در حاشیه جنوب غربی فلات خورات در استان ناخون راشاسیما در شمال شرقی تایلند واقع شده است. اکثر جنگل‌های منطقه از نوعِ جنگل‌های دیپتروکارپ خزان‌پذیر هستند. ویژگی منحصر به فرد زمین‌شناسی این منطقه، تنوع و فراوانی فسیل‌ها با قدمت ۱۶ میلیون تا ۱۰هزار سال است. طیف وسیعی از دایناسورها و سایر فسیل‌های حیوانات مانند فیل‌های باستانی در منطقه موئانگ یافت شده‌اند. چوب سنگ‌شده نیز در رسوبات شن و ماسه سواحل این منطقه یافت شده است.

بریتانیا و ایرلند شمالی: ژئوپارک جهانی مورن گالیون استرانگفورد (Mourne Gullion Strangford)

این ژئوپارک داستان چگونگی تکامل دو اقیانوس در طول ۴۰۰ میلیون سال تاریخ زمین‌شناسی را بیان می‌کند و در واقع مانند یک نمودار برای نمایش بسته شدن اقیانوس Iapetus و تولد اقیانوس اطلس شمالی است که مقادیر زیادی سنگ مذاب (یا ماگما) را هم در پوسته زمین و هم در سطح آن تولید می‌کند. سنگ‌ها و مناظر به وجود آمده بعد از آن زمان توسط فرآیندهای زمینی متعدد شکل گرفته‌اند، اما در عصر یخبندان اخیر تحت سلطه این رویدادها بوده‌اند.

*ترجمه: اسدالله حقانی