به گزارش خبرنگار میراث‌آریا، گردشگری به‌عنوان حوزه‌ای خدمت‌محور در تمامی سطوح، وابسته به تعامل با اهالی بومی است و فرهنگ‌سازی در این حوزه فعالیتی دو جانبه محسوب می‌شود. از یک سو برای سیاست‌گذاری در امور زیرساخت‌های توسعه‌ای به مشارکت جوامع محلی نیاز است و از سوی دیگر برای رشد تقاضای گردشگر، روابط و تعامل بین جامعه میزبان و مهمان پارامتری بی چون و چرا به‌شمار می‌رود.

چرایی اهمیت فرهنگ‌سازی در حوزه گردشگری

امروزه که با انتخاب جوامع کوچک روستایی به‌عنوان مقاصد سفر  تقاضا برای اقامت در بومگردی‌ها و حضور در باغ‌ها و مزارع کشاورزی افزایش پیدا کرده و گردشگران بیشتر به دنبال تجربه زیستی کنار جوامع بومی هستند، نیاز به این تعامل بیش از گذشته احساس می‌شود و به نحوی فرهنگ‌سازی عمومی در حیطه‌ رفتارهای متقابل گردشگران و اهالی جوامع میزبان به‌عنوان بخش مهمی از وظایف بخش دولتی و خصوصی گردشگری تعریف می‌شود.

در تعریف کلی، فرهنگ بازتابی از زندگی دیرینه در زیست بومی ا‌ست که جامعه محلی به آن خو گرفته و با گذر زمان هسته اولیه آن را حفظ کرده است. مردم به تناسب فرهنگی که دارند به جامعه طبیعی و انسانی شکلی ویژه می‌بخشند و در یک کنش‌پذیری اجتماعی جلوه‌های متفاوتی را نشان می‌دهند.  فرهنگ‌سازی در حوزه گردشگری نیز به‌عنوان فعالیتی دو جانبه نه تنها در جامعه میزبان بلکه در جامعه مهمان باید صورت پذیرد؛ چرا که گردشگر با یک نوع آداب و رسوم خاص و البته متداول، قدم در حیطه‌ جدیدی غیر از مکان زندگی خود می‌گذارد و به‌همین منظور نیازمند تعامل با جامعه میزبان است. این امر از طریق آموزش، اجرای دوره‌های آموزشی توسط ظرفیت سازمان‌ها و‌ دستگاه‌ها همچنین رسانه‌های جمعی امکان‌پذیر است.

دستگاه‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد چه کاری می‌توانند انجام دهند؟

  عموم برنامه‌های آموزشی و تولید برنامه‌های فرهنگی در زمینه توسعه گردشگری در بالارفتن سطح دانش مردم در مورد مسائل فرهنگی و گردشگری، تاثیرگذار است. در این مسیر  وزارت آموزش و پرورش نقش مهمی دارد. این دستگاه با آموزش‌های لازم درباره اهمیت سفر، شناساندن ظرفیت‌های استان‌های مختلف و معرفی جاذبه‌های گردشگری کشور، چگونگی رفتار گردشگران و اهالی میزبان با یکدیگر؛ می‌تواند دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان را آگاه کند.

رسانه ملی می‌تواند با تولید برنامه‌هایی هم‌راستا با این هدف نقش موثری داشته باشد و موجب تحکیم ارزش‌ها، تقویت هنجارهای مثبت، بالندگی افکـار عمـومی، ارتقـای سـطح فکـری و فرهنگـی جامعـه همچنین ترویج و تبدیل آن به فرهنگ عمومی شود.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز با همکاری سازمان‌های مدیریت شهری می‌تواند نمایشگاه‌ها و رویدادهای شهری و محلی از جمله جشنواره‌های اقوام و خوراک را برگزار کند. همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی از طریق  ظرفیت نهادهایی مانند سازمان شهرداری، دهیاری‌های وزارت کشور، سازمان توسعه تجارت و غیره نقش بسزایی در این فرآیند دارد.

 از سوی دیگر تشکل‌های صنفی و نهادهای مردم‌نهاد فعال در حوزه گردشگری می‌توانند با تبیین نقش و اهمیت گردشگری و افزایش آگاهی مردم، آنان را نسبت به صیانت از جاذبه‌های گردشگری و رفتار صحیح با گردشگران و جوامع محلی آموزش دهند و حساس کنند.

استفاده از ظرفیت فضای مجازی، رسانه‌های جمعی و راه‌اندازی کمپین 

در این حوزه نمی‌توان نقش پررنگ رسانه‌های جمعی را نادیده گرفت و از این ظرفیت استفاده نکرد. به دلیل نقش مهم شبکه‌های اجتماعی در ترویج گردشگری و جایگاهی که این نوع رسانه‌ها بین کاربران ایرانی دارند، راه‌اندازی کمپین درفضای مجازی می‌تواند جزو موثرترین راه‌ها در راستای فرهنگ‌سازی‌های مربوط به مقوله گردشگر و گردشگری باشد. راه‌اندازی کمپین می‌تواند موجب  تشویق و تکریم گردشگران و جوامع محلی برای ترویج رفتارهای مناسب، مسئولانه و مثال زدنی در حین سفر شود. به عنوان مثال در این طرح مسافران و مردم محلی می‌توانند از رفتارهای پسندیده و یا سبک‌های سفر و پذیرایی عکس، فیلم کوتاه، یا گزارشی تهیه کنند و با هشتگ‌های مشخص در صفحات خود بارگذاری و برای ادمین صفحات اصلی طراحی شده ارسال کنند.

نقش و اقدامات وزارت گردشگری/ آموزش و توانمندسازی ۱۰ هزار نیروی انسانی

وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به‌عنوان متولی اصلی حوزه گردشگری نیز این وظیفه را اولویتی برای خود قرار داده و در کنار هم‌افزایی ۲۳ دستگاه‌ ذینفع و استفاده از ظرفیت آن‌‌ها سعی در ارتقای سطح تخصصی به افرادی که در زنجیره ارزش گردشگری خدمات ارائه می‌دهند مانند رانندگان گردشگری، آموزش راهنمایان محلی گردشگری به‌منظور حفظ منابع طبیعی و تاریخی، توسعه بوم‌گردی‌ها در راستای توسعه گردشگری تجربه‌گرا در مناطق روستایی و متنوع‌سازی محصولات و خدمات گردشگری داشته است.

در این زمینه به برخی آمار و اقدامات انجام شده اشاره می‌شود: صدور سه هزار و ۸۳ مجوز اقامتگاه‌های بوم‌گردی، تشکیل ۴۹ میز تخصصی در قالب ۱۳ کمیته ملی گردشگری، توانمندسازی ۹ هزار و ۸۸۲ نیروی انسانی فعال در صنعت گردشگری، تدوین سرفصل‌های دوره آموزشی برای مدیریت و کارکنان بوم‌گردی‌ها، برگزاری تورهای آشناسازی، آموزش آداب پذیرایی و تشریفات، برنامه‌ریزی برای بهره‌مندی از داستان‌سرایی و روایت‌گویی نو از مقاصد گردشگری با استفاده از ظرفیت جوامع‌محلی، برنامه‌ریزی برای تشکیل کمیته آموزش و فرهنگ سفر به‌منظور آگاهی بخشیدن به گردشگران و آشناسازی آنان با آثار و جاذبه‌های تاریخی، طبیعی، فرهنگی و زیارتی، آموزش.

نتایج حاصل از فرهنگ‌سازی

با این آموزش‌ها، گردشگران و جوامع محلی درباره وظایف متقابل نسبت به یکدیگر آگاه می‌شوند و خویشتن‌داری و احترام‌شان نسبت به‌هم ارتقا پیدا می‌کند. نتیجه آن می‌شود: ترویج فرهنگ سفر داخلی و رفتارهای مناسب سفر، آشنایی با فرهنگ‌ جوامع محلی مختلف، خرید از جوامع محلی، تشویق مسافران به انتخاب سبک سفر مسئولانه در ارتباط با محیط زیست، فرهنگ جامعه محلی، کسب و کارهای محلی، تشویق جامعه میزبان به برخورد مناسب و بهبود خدمات‌دهی به مسافران، تکریم مسافران مسئولیت‌پذیر و میزبانان خوش برخورد، توسعه فرهنگ گردشگرپذیری، انگیزه‌سازی برای رفتارهای پسندیده توام با احترام و افزایش آگاهی مردم نسبت به مزایای اقتصادی گردشگری و توزیع ثروت در کشور از طریق گردشگری.

سخن پایانی اینکه

در ایران با توجه به تنوع اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی، قومی و مذهبی این فرآیند فرهنگ‌سازی عمومی اهمیت ویژه‌ای نسبت به سایر نقاط دنیا دارد. آداب سفر رفتن در کشور ما هنوز نیاز به آموزش‌های زیادی دارد؛ از آموزش برای حفظ محیط زیست گرفته تا رعایت پوشش، سبک رفتاری مردم منطقه و احترام به حریم شخصی محل زندگی آن‌ها.

 با وجود آنکه طیف گسترده گذار از فرهنگ سنتی به مدرن کار برنامه‌ریزی، بازاریابی و تبلیغات را در زمینه گردشگری پیچیده، ظریف و تخصصی می‌کند، اما با هم‌گرایی و هم‌افزایی تمامی دستگاه‌ها و در کنار هم قرار گرفتن ظرفیت‌های بخش دولتی و خصوصی امری امکان‌پذیر است. چنانچه آنچه امروز شاهدیم نسبت به یک دهه قبل پیشرفت قابل توجهی داشته. اما این به معنای غایت کاری که باید در زمینه فرهنگ‌سازی در رفتار متقابل گردشگران و جوامع میزبان انجام شود نیست، چراکه مسیر فرهنگ‌سازی راهی بی پایان است.