گردشگری در ایران

در دهه‌های اخیر با وجود معرفی و تبلیغات جاذبه‌های گردشگری شهرستان‌ها، روستاها و مناطق کمتر شناخته شده، توزیع گردشگری و به خصوص توسعه پایدار در گردشگری داخلی در حد قابل قبول در ایران صورت نگرفته است. هرچند کمیت گردشگری داخلی به‌علت توسعه راه‌ها، ناوگان حمل و نقل عمومی، وسایل نقلیه شخصی و احداث انواع مراکز اقامتی، از دهه هشتاد افزایش یافته، لکن جهت‌گیری مناسبی در سیاست‌گذاری گردشگری داخلی استان‌ها شکل نگرفته، کما این‌که افزایش سرانه سفر از کیفیت آن کاسته و سفر از سبد خانوارهای کم درآمد نیز حذف شده است. با این وصف پدید آمدن این شکاف در گردشگری داخلی (عدم توزیع عادلانه سفر و افزایش سرانه سفر خانوارها) مانع از تحقق دستاوردهای مطلوب و مورد انتظار متناسب با منابع و ظرفیت‌های غنی گردشگری در استان‌ها، بخش‌ها، توابع و حومه آن‌ها خواهد بود.

امروزه وضعیت گردشگری داخلی در ایران بیانگر این نکته است که سیاست‌گذاری راهبردی و طرح‌های مطالعاتی در سطح استانی و طرح‌های فرادست یا تهیه نشده و یا این‌که عملیاتی نشده است و صرفا مدل‌های سلیقه‌ای، دستوری و بخشی نگری صورت گرفته است.

گردشگری داخلی در سطح ملی یا به سواحل شمالی ختم می‌شود یا به سواحل جنوبی و در سطح منطقه و استانی نیز فقط مرکز استان هدف گردشگری قرار می‌گیرد. البته به‌جز چند استان که تا حدی با فاصله گرفتن از تمرکزگرایی و با تمرکززدایی از کانون استان، توزیع سفر به شهرستان‌ها و روستاها، با معرفی و ایجاد زیر ساخت‌های گردشگری در قالب طبیعت گردی، بوم گردی، گردشگری روستایی، کشاورزی و فرهنگی مهیا شده، لکن هنوز این روند جامع و قابل قبول در حد منابع و ظرفیت‌های عظیم و ارزشمند فرهنگی، تاریخی، طبیعی و گردشگری توابع شهرستان‌های استان و بهره‌مندی اقتصادی نبوده است.

توزیع عادلانه سفرهای داخلی مقوله جدیدی نیست. گفتمان توسعه گردشگری و مزایای آن تازگی ندارد. سال‌هاست اذعان داریم با برنامه ریزی، هم اندیشی، مشارکت و هم‌افزایی در بخش‌های عمومی، خصوصی و دولتی، به اهداف گردشگری دست می‌یابیم. موضوع این است هنوز به آن مرحله از بلوغ در نوع نگرش و دیدگاه در گردشگری نرسیده‌ایم. عزم ملی که حمایت یک‌پارچه، اتفاق نظر و سیاست واحد همه بخش‌ها و نهادها را شامل شود کم رنگ است. اوامر دستوری، سلیقه‌ای، ملاحظه‌ای، بخشی نگری، موازی کاری، عوامل مداخله‌گر، عدم اجرای صحیح توسعه پایدار، عدم مراقبت اصولی از بناها، عدم تناسب نرخ‌گذاری تاسیسات گردشگری به لحاظ کمی و کیفی، عدم هزینه در بازاریابی و سیاست‌های متغیر از جمله آسیب‌های توزیع عادلانه سفرهای داخلی در کشورمان به شمار می‌رود.

مزیت‌های توزیع سفرهای داخلی

با توجه به این‌که امروزه مقوله توزیع عادلانه سفر گام مهمی در توسعه متوازن گردشگری به شمار می‌رود، به صورت موجز به مزیت‌های توسعه عادلانه سفرهای داخلی به شرح زیر پرداخته می‌شود:

– توزیع عادلانه منابع مالی حاصل از گردشگری در جامعه میزبان منطقه‌ای و محلی.

– توزیع هدفمند اعتبارات عمرانی به توابع شهرستان‌ها در راستای توسعه و توزیع سفر.

– توسعه کمی و کیفی راه‌ها در سایر مناطق و حومه شهرستان‌ها.

– پوشش یک‌پارچه افزایش ایمنی و خدمات جاده‌ای در همه راه‌های اصلی و فرعی.

– توسعه زیرساخت‌های گردشگری، فرهنگی، تفریحی، رفاهی در همه مناطق استان‌ها.

– شناسایی، معرفی و تبلیغ مناطق کمتر شناخته شده در همه نقاط کشور.

– احیای آداب و رسوم و فرهنگ غنی تاریخی، محلی، سنتی به ویژه در مناطقی که اقوام بومی در آنجا ساکن هستند.

– احیای هنرهای سنتی و صنایع‌دستی خانگی رو به زوال در تمامی مناطق به ویژه در روستاها و مناطق دور افتاده.

– ایجاد فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری و اشتغال مستقیم و غیرمستقیم.

– افزایش ظرفیت اشغال مراکز اقامتی و افزایش مدت ماندگاری گردشگران در مناطق کمتر توسعه یافته.

– تقویت، رشد و رونق اقتصادی و درآمدزایی به ویژه برای مردم جوامع محلی.

– ایجاد نشاط آوری اجتماعی و امید به آینده در جوامع محلی.

– مهاجرت معکوس به روستاها و شهرهای کوچک.

– جایگزینی شغل‌های گردشگری به‌جای کشاورزی در مناطق بحران آبی.

– کمک به توسعه پایدار گردشگری داخلی.

– ارتقای آگاهی و ترویج سفرهای مسئولانه به طبیعت و روستاها.

– ایجاد رقابت‌های محلی در جذب گردشگران و سرمایه‌گذاری.

– ارتقای فرهنگ میهمان نوازی جامعه محلی.

– کاهش ترافیک و آلودگی هوا در کانون و مرکز استان‌ها.

– جلوگیری از فشار به زیرساخت‌های شهری و گردشگری مرکز استان.

– تنفس و کنترل آستانه تحمل بناهای تاریخی مرکز استان.

– راهبردهای توزیع عادلانه سفرهای داخلی.

به‌نظر می‌رسد در راستای دست‌یابی به این مزیت‌ها دست اندرکاران صنعت گردشگران این موارد را به شرح زیر باید در نظر داشته باشند:

– عزم ستاد اجرایی خدمات سفر شهرستان‌ها و استان‌ها از فرصت سفرهای نوروزی برای سیاست‌گذاری توزیع عادلانه سفر در نوروز و سپس تعمیم و استمرار آن در طول سال.

– استفاده از تمامی منابع و ظرفیت‌های ستادهای اجرایی خدمات سفر استان و شهرستان‌ها به‌منظور توزیع هدفمند، هوشمندانه و عادلانه سفر.

– تصویب برنامه‌های راهبردی ویژه توزیع عادلانه سفر در ستاد اجرایی خدمات سفر هر شهرستان.

– هدف‌گذاری و تمرکز بر محورهای ترانزیتی، مواصلاتی و پر تردد توسط ستاد نوروزی هر شهرستان برای تبلیغات و جذب مسافران عبوری بصورت بازدید ساعتی، نیم روزه و یکروزه.

– شناسایی، تدوین و معرفی مسیرهای گردشگری توسط کمیته‌های ستاد نوروزی هر شهرستان با شناسه امکانات و خدمات جاده‌ای و استمرار آن در طول سال.

– سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی ستاد شهرستان‌ها در برگزاری رویدادها که از ابزارهای موثر، کارآمد و انگیزشی در ترغیب، تشویق و جذب گردشگران به مقصد است.

– شناسایی مزیت‌های رقابتی هر منطقه، شهر، بخش و روستا توسط ستاد اجرایی خدمات سفر شهرستان‌ها، نهادهای ذی‌ربط و دستگاه متولی.

– راه‌اندازی تور قطار گردشگری با بهره گیری از مسیرهای ریلی فعلی، افزایش رام قطار و سوییچ به مسیرهای محلی برای توزیع سفر.

– جانمایی و استقرار ایستگاه‌های شادی و رفاه در مسیرهای گردشگری (شامل معرفی اجمالی و بعضا فروش محصولات کشاورزی، صنایع‌دستی و سوغات در پیک سفرها به خصوص پیک نوروزی).

– برپایی کمپ‌های موقت عشایری در مسیرهای توزیع سفر در ایام نوروز و و زمان ییلاق و قشلاق.

– برنامه ریزی برگزاری جشنواره‌های گردشگری محلی اعم از محصولات خاص کشاورزی، مرکبات و فرآورده‌ها، سوغات، خوراک سنتی، دمنوش‌های گیاهی، هنری، موسیقی سنتی و مسابقات عمومی در فصل‌های غیر پیک سفر.

– برگزاری هفته‌های فرهنگی و راه اندازی بازارچه‌های صنایع‌دستی و هنرهای سنتی خانگی.

– تهیه تولید محتوی ظرفیت‌های گردشگری طبیعی، فرهنگی، تاریخی و هنری از اعتبارات ستاد نوروزی استان و شهرستان.

– استفاده از ابزار کاربردی و موثر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در تبلیغات گردشگری مقصد توسط کمیته‌های اطلاع‌رسانی و تبلیغات ستاد نوروزی شهرستان‌ها.

– راه اندازی برنامه‌های رالی خانوادگی توام با اقامت در مناطق کم برخوردار با هدف توزیع سفر.

– استقرار کیوسک‌های اطلاع‌رسانی در عوارضی‌ها، مبادی ورودی شهرها، بخش‌ها و روستاها به منظور معرفی، اطلاع‌رسانی و هدایت مسافرین برای بازدید از توابع و مناطق گردشگری در طول سفر.

– نصب بیلبورد و تبلیغات مقاصد گردشگری در محورها و مسیرهای جاده‌ی.

– تهیه بسته‌های سفر ارزان قیمت توسط دفاتر مسافرتی و مشارکت مقاصد گردشگری در کاهش نرخ و تسهیلات و تخفیف تعرفه‌های عمومی برای مراکز گردشگری بویژه در ایام غیر پیک.

امید تا با برنامه ریزی مناسب، دوران جدیدی از رشد گردشگری به ویژه در ایام پساکرونا که به تدریج در کشور آغاز شده، فرا رسد.