اصفهان و گردشگری

بدون شک هرگاه نامی از اصفهان برده می‌شود همگان در این کره خاکی با یاد آثار تاریخی، هنر و هنرمندانش و زنده‌رود آن خاطرات خود را تازه می‌کنند، لذا به نظر می‌رسد همواره پهنه فرهنگی اصفهان که در قلب فلات مرکزی ایران واقع شده با تاریخ کهن و آثار فرهنگی و هنری نیاکان نه تنها در اذهان مردم ایران بلکه در میان جهانیان شناخته شده است.

قریب به دو دهه است که صنعت نوپای گردشگری برای معرفی بهینه دستاوردهای نیاکان و همچنین آثار طبیعی شگرف این استان پهناور پا به میدان گذاشته و امروزه نزدیک به ۳۰۰ هزار نفر فعال در حوزه‌های گردشگری و صنایع‌دستی این خطه از کشورمان فعالیت می‌کنند. با این‌حال در طی این دو دهه صنعت گردشگری در استان اصفهان همچون سایر مناطق کشور فراز و فرودهای فراوانی را تجربه کرده است که بررسی هر کدام از آن‌ها نشان از کوششی وصف ناپذیر در راستای نهادینه کردن این صنعت پاک در جای جای استان اصفهان دارد.

بررسی تحولات صنعت گردشگری در استان اصفهان در طی این ایام نشان دهنده این نکته است که سیاست‌گذاری در زمینه گردشگری به‌ویژه در بخش دولتی از یک‌سو تابع نگاه‌های دولت‌ها در سطح ملی و از سوی دیگر به نوع آموزه‌ها و تمایلات مسولان محلی در سطح استان داشته به گونه‌ای که با نگاهی گذرا به دولت‌های گذشته (از دولت هشتم تا کنون) به نظر می‌رسد نگاه‌های دولتی در سطح استان به تدریج از کم توجهی به گردشگری به سمت جدی انگاشتن این صنعت در طی دو دهه اخیر سوق یافته است.

از سوی دیگر بخش خصوصی نیز در این دو دهه تحولات فراوانی را از سر گذرانده، به گونه‌ای که در آغاز دهه هشتاد خورشیدی تعداد واحدهای گردشگری استان در حوزه‌های اقامتی، تفریحی، پذیرائی و خدمات گردشگری کمتر از ۵۰۰ مجموعه بوده و این در حالی است که هم اکنون بیش از ۱۳۰۰ مجموعه گردشگری در پهنه استان اصفهان در حال فعالیت هستند.

با در نظر گرفتن این نکات فعالان بخش خصوصی گردشگری تحولاتی شگرف را در چارچوب فعالیت‌های خود در طی دو دهه گذشته تجربه کرده‌اند که جدای از نگاه‌های ملی، بخش قابل توجهی از آن به اولویت این صنعت در نگاه مسئولان استانی در طی این مدت داشته است.

با بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی استان اصفهان چنین می‌توان برداشت کرد که از ۵۰ سال گذشته تا کنون اصفهان به دلیل قرار داشتن در مرکز ایران و وجود امنیت نسبی و همچنین گستردگی استان به تدریج به یکی از مراکز اصلی توسعه صنعت کشور تبدیل شد و این در حالی است که با توجه به ساختار قومی و اقلیمی اصفهان، از دوران آغازین تاریخ تا کنون یکی از اصلی‌ترین مراکز توسعه کشاورزی ایران زمین به‌شمار می‌رفته، لکن به تدریج و با توسعه شهرنشینی به‌ویژه از دوران اصلاحات ارضی از اواخر دهه ۳۰ خورشیدی تا کنون نگاه به صنعت اولویت یافت و کشارزی مدرن به تدریج در محاق فراموشی قرار گرفت و این در حالی بود که افزایش جمعیت استان به واسطه سیل مهاجرت از یک‌سو و افزایش مناطق مجاور استان نیز از سوی دیگر باعث شد تا ضمن توسعه صنعت به تدریج محدودیت‌های منابع از جمله آب، گریبان این استان را بگیرد.

در یک نگاه کلی به افزایش جمعیت شهر اصفهان می‌توان دریافت که جمعیت این شهرستان در طی ۳ دهه اخیر، از کمتر از ۴۰۰ هزار نفر به بیش از ۲ میلیون نفر افزایش یافته و ازسوی دیگر توسعه بی‌رویه صنعت در کنار افزایش جمعیت و بروز تغییرات اقلیمی و هجوم خشک‌سالی ممتد به فلات مرکزی ایران، که از دیرباز نیز دچار کمبود آب بوده باعث شد تا بارگذاری‌های سنگینی بر روی تنها منبع آبی دائمی فلات مرکزی ایران یعنی زاینده‌رود قرار گیرد و همین امر باعث بروز معضلات فراوانی برای فلات مرکزی ایران شده که پرداختن به آن خود مجال دیگری را می‌طلبد.

با امتداد خشک‌سالی در فلات مرکزی ایران و همچنین بروز تحولات اجتماعی و فرهنگی در ایران و جهان، از دهه ۹۰ خورشیدی مسئولان استان به تدریج بر لزوم توسعه بر مبنای گردشگری بیش از قبل پی بردند و این در حالی بود که بروز آلودگی دائمی هوا از اواخر دهه هشتاد خورشیدی در کنار کمبود آب، و توسعه شهرنشینی و توسعه توامان صنعت و کشاورزی را با بحران مواجه ساخته بود.

لزوم هم‌گرایی میان بخش‌های دولتی و خصوصی در راستای توسعه گردشگری اصفهان

در طی یک دهه گذشته با توجه به واقعیت‌های موجود که بخشی از آن در بالا اشاره شد تفاهمی نانوشته میان مسئولان دولتی و بخش خصوصی در راستای توسعه گردشگری پدید آمد، به گونه‌ای که از نیمه دوم دولت دوازدهم پرداختن به حفاظت و احیا آثار تاریخی، ترویج صنایع‌دستی و توسعه گردشگری با تجارت اندکی توسط دو بخش دولتی و خصوص در دستور کار قرار گرفت و چرخ گردشگری در استان اصفهان به تدریج به حرکت در آمد.

با روی کار آمدن دولت یازدهم و تحولات بین‌المللی ناشی از توافقات بین‌المللی، گردشگری در استان اصفهان رونق بیشتری یافت و به مقوله سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری نیز جدی‌تر پرداخته شد، با این وصف یکی از مهم‌ترین خلأهای توسعه گردشگری در سطح استان اصفهان لزوم ایجاد گفتمانی مشترک میان بخش‌های دولتی و خصوصی در راستای دست‌یابی به توسعه پایدار در حوزه گردشگری بود.

در طی دهه ۹۰ خورشیدی به تدریج جوامع هفتگانه گردشگری در استان اصفهان توسط فعالان گردشگری ایجاد شد. با این‌حال با رونق گردشگری و اهمیت یافتن آن در نزد همگان، سایر ذی‌نفعان در بخش خصوصی نیز به تدریج تمایل خود را به فعالیت در زمینه گردشگری نشان دادند.

در حوزه فعالیت دولتی نیز سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان به‌عنوان متولی اصلی فعالیت در این سه حوزه در طی یک دهه گذشته تلاش‌های گسترده‌ای را در راستای جلب همکاری سایر نهادهای ذی‌نفع در راستای توسعه متوازن گردشگری ایجاد کرد که از آن جمله می‌توان به تلاش در راستای هماهنگی میان بخش‌های مختلف استانداری، فرمانداری، بخشداری‌ها، دهیاری‌ها و بیش از ۱۰۹ شهرداری و شورای اسلامی شهر از جمله کلان‌شهر اصفهان اشاره کرد که در نهایت این نکته به توسعه تدریجی و متوازن گردشگری در پهنه استان اصفهان انجامید.

سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان در اولین گام در جلب حمایت بخش‌های دولتی و جذب سرمایه‌های سرگردان بخش خصوصی و سوق دادن به‌سمت صنعت گردشگری به‌ویژه در حوزه‌های ساخت هتل و نجات بخشی آثار تاریخی توانست گام‌های خوبی را بردارد، لکن یکی از مهم‌ترین رخدادهای موجود از یک‌سو به تلاش در ادامه این روند و همچنین در گام دوم تلاش در راستای ایجاد هم‌گرایی میان تمامی این نهادها در راستای سیاست‌گذاری، اتخاذ راهبردها و ایجاد راه کارهای مناسب در زمینه توسعه گردشگری باز می‌گشت که از جمله این تلاش‌ها می‌توان به ایجاد ستاد تسهیلات سفر استان در طی دهه‌های هشتاد و نود خورشیدی اشاره کرد که بعدها با نام ستاد اجرایی خدمات سفر استان تغییر نام داد و از تجمیع بیش از ۲۰ دستگاه دولتی به ریاست استاندار استان در ارستای خدمات‌رسانی به میلیون‌ها گردشگری که تا پیش از جولان ویروس کرونا اصفهان را مقصد سفر خود انتخاب می‌نمودند حکایت داشت.

شیوع چندباره بیماری کرونا و رکود دوساله گردشگری در ایران و تمام جهان، بسیاری از این تلاش‌ها را متوقف ساخت، لذا بروز مشکلات ناشی از بیماری کرونا از یک‌سو و بروز تحریم‌های ناعادلانه و تنگناهای اقتصادی و بروز مشکلات فراوان برای فعالان بخش خصوصی از سوی دیگر باعث شد تا گردشگری در اصفهان دوباره در محاق فراموشی واقع شود، با این‌حال با تثبیت مدیریت سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان در زمستان امسال، این سازمان تصمیم گرفت تا از فرصت فروکش کردن موج پنجم بیماری کرونا نهایت بهره‌برداری را برده و با استفاده از فرصت نمایشگاه بین‌المللی گردشگری بار دیگر بخش‌های دولتی و خصوص استان را در قالب این نمایشگاه گردهم آورد، تا بتوان با گام‌های محکم‌تری به سوی آینده حرکت کرد.

برآوردهای اولیه در حین برگزاری نمایشگاه و همچنین تحلیل‌هایی که در کمتر از یک هفته پس از اتمام این نمایشگاه ارایه می‌شود حاکی از موفقیت چشم‌گیر مسئولان و فعالان گردشگری اصفهان در این نمایشگاه است، با این وصف اگر چه باید در انتظار تحلیل‌های جدی‌تر و کارشناسانه باشیم لیکن انعکاس اخبار و استقبال مسئولان کشور و استان از غرفه بزرگ اصفهان حاکی است که حتی می‌توان در تنگناهای کنونی با اندکی تعمق و همچنین مدیریت شایسته از امکانات موجود به نحو شایسته در راستای توسعه گردشگری اصفهان به‌ویژه در ایام رکود کنونی بهره برد.

در بسیاری از گفته‌ها و شنیده‌ها در می‌یابیم که همگان می‌گویند حال اصفهان خوب نیست، براستی چنین است، با این حال هم‌گرایی بخش‌های دولتی و خصوصی در نمایشگاه گردشگری امسال تمرینی برای برون رفت از بحران‌های موجود بود که به نظر می‌رسد با موفقیت همراه بود.

به هر حال انبوهی از مشکلات و صورت مسئله‌های حل نشده روی میز همگی ما وجود دارد که به نظر می‌رسد این رخداد می‌تواند راه‌گشای مناسبی برای حل بسیاری از آن‌ها به شمار رود.

حال که نمایشگاه به اتمام رسیده، دستاوردهای آن به نظر می‌رسد چشم‌انداز مناسبی را برای فعالیت‌ها در آینده هموار سازد به ویژه این که حضور مستمر فعالان گردشگری در کنار ذی‌نفعان گردشگری و همچنین بخش دولتی نشان داد با اندکی تفکر و گذشت از برخی منیت‌ها می‌توان به خرد جمعی دست یافت.