با گسترش شهرها و تکمیل زیرساخت‌ها برای رفع نیازهای اولیه در بسیاری از شهرهای بزرگ، توجه و فعالیت مدیران و مسئولان شهری روی امور اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متمرکز شده است که نتیجه مجموعه این فعالیت‌ها کمک به توسعه پایدار شهرها خواهد بود. گردشگری شهری که ذاتاً امری اجتماعی و بخشی از فرهنگ جوامع شناخته می‌شود امروزه به مؤلفه‌ای بسیار مهم در توسعه پایدار محلی و شهری تبدیل شده است و مدیران شهری به‌خوبی دریافته‌اند که توریسم شهری یکی از اساسی‌ترین اقدامات و برنامه‌ها در راستای توسعه پایدار شهری است و در صورت اعمال مدیریتی پویا، تقویت جاذبه‌های شهری و همچنین ایجاد و بروزرسانی زیرساخت‌ها اثرات مثبت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی درخور توجهی را برای شهروندان خواهد داشت.

گردشگری شهری یک عامل تغییردهنده در فضای کلی حاکم بر شهرهاست و منظور از توسعه گردشگری علاوه بر ایجاد زیرساخت‌ها و به‌کارگیری جاذبه‌های موجود، حاکم کردن اتمسفر گردشگری بر شهر است. به‌گونه‌ای که محرکی برای سفر کردن در نظر گرفته شود و علاوه بر حضور و استفاده گسترده شهروندان از مجموعه‌های گردشگری، مجموعه فضای گردشگری حاکم بر شهر بتواند به‌صورت قطب گردشگری جاذبه‌ای برای سفر چه در بعد داخلی و چه در بعد بین‌المللی ایجاد کند که این به نحوی بیانگر مفهوم شهر گردشگر است.

بی‌شک توسعه گردشگری شهری نیازمند مدیریتی پویا، مطالعات فرهنگی و توسعه زیرساخت‌های شهری است، از جمله به زیرساخت‌های اقامتی و پذیرایی و رستوران، بازارهای خرید، مراکز ارائه محصولات فرهنگی و همچنین برپایی مراسم اجتماعی و توسعه شبکه حمل‌ونقل شهری و بین‌شهری که شهر تهران در این زمینه نسبت به سایر نقاط کشور و حتی در سطح بین الملل پیشتاز بوده است و با نوآوری اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران در تدوین هشت مسیر گردشگری اولین گام برای تبدیل تهران به شهر گردشگری برداشته شده است.

ایجاد مسیر های گردشگری در تهران

سال گذشته بود که کتاب راهنمای گردشگری تهران توسط مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران تدوین و رونمایی شد. در این کتاب هشت مسیر پیاده گردشگری و تاریخی تهران با درج جزئیات کامل و امکانات لازم تاسیساتی در نظر گرفته شده است که یکی از اهداف مهم در چاپ این کتاب معرفی جاذبه‌ها و ترسیم آن برای تهران‌گردان بوده است. اقدامی که گامی بلند در راستای تحول در گردشگری شهری است. اما جاذبه‌های گردشگری در دهه اخیر بسیار گسترده‌تر شده و متناسب با مخاطبان می‌توان مسیرهای جدید بسیاری را تدوین کرد. مسیر های متناسب با علاقه‌مندان به غذا و خوراک، مسیرهای مربوط به سرگرمی مخصوص نوجوانان و جوانان، مسیرهای هنری فرهنگی و غیره. بدون شک تدوین هشت مسیر اصلی گردشگری تهران مقدمه‌ای برای تحول گردشگری در شهر تهران خواهد بود که در ادامه و با همکاری سایر نهادهای مدیریت شهری شاهد آن خواهیم بود.

تبلیغات و گردشگری رویداد، تحول آتی در تهران

در سال‌های اخیر تعداد تاسیسات گردشگری رشد چشمگیری داشته است، اما نگاه اشتباه سرمایه‌گذاران این حوزه به تبلیغات باعث شده این امکانات به درستی اطلاع‌رسانی نشود و بسیاری از گردشگران وقت زیادی را صرف انتخاب مقاصد سفر و انتخاب اماکن اقامتی کنند در حالی‌که این تاسیسات گردشگری هستند که باید با تبلیغات، انتخاب‌های متنوع را به گردشگر ارائه دهند تا او را تحریک به سفر کنند. متاسفانه این ضعف در اطلاع‌رسانی و تبلیغات صحیح در دو بعد داخل و خارج کشور مشهود است. بسیاری از تاسیسات بزرگ گردشگری که با بودجه‌های کلان شروع به فعالیت کرده‌اند، به‌خاطر بی‌توجهی به تبلیغات و حذف بودجه‌های تبلیغاتی نتوانسته‌اند جایگاه اصلی خود در صنعت را پیدا کنند، در صورتی‌که دارای پتانسیل بالای جذب گردشگران داخلی و خارجی بوده‌اند، حالا با اقدام ارزنده وزارت میراث‌فرنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در تدوین مسیرهای گردشگری و معرفی جاذبه‌ها می‌توان خلا و ضعف بخش خصوصی در این زمینه را تا حدی پوشش داد.

اما گام بعدی در تحول گردشگری تهران، بی‌شک گردشگری رویداد خواهد بود. لغت رویداد برای توصیف آیین‌ها، ارائه‌ها، نمایش‌ها، یا جشن‌های خاص استفاده می‌شود که یا از قدیم رواج داشته و باعث جذب گردشگر شده است و یا آگاهانه به‌منظور دستیابی به اهداف خاص اجتماعی‌فرهنگی یا اقتصادی ایجاد می‌شوند. اما در تعریف کلی، «گردشگری رویداد» به ایجاد تمایل در مسافر برای شرکت در رویدادها اشاره دارد، اما در تکمیل آن می‌توان گفت که این ایجاد تمایل هم در گردشگران اختصاصی یک رویداد است که رویداد باعث انگیزه در مخاطب خاص برای مسافرت می‌شود و هم از سوی دیگر، گردشگران و ساکنان محلی که در زمان دور از خانه در محل برگزاری رویدادها حضور داشته و در آن شرکت می‌کنند. امروزه گردشگری رویداد، هم یک زمینه مطالعاتی و هم بخش مهمی از اقتصاد در سطح جهانی است.

آنچه در گردشگری رویداد بیش از سایر جنبه‌ها اهمیت پیدا می‌کند، خلق رویداد برای مدیریت سفر و توزیع سفر با هدف رشد گردشگری مناطق به واسطه درآمد حاصله از گردشگری است که می‌تواند باعث توزیع ثروت همگام با توزیع سفر شود که در این زمینه همکاری شهرداری تهران با وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بسیار موثر خواهد بود.

مدیریت تهران الگویی برای سایر استان ها

با ایجاد پیوست گردشگری برای تمامی مراکز شهری می‌توان زنجیره‌ای محکم را برای توسعه گردشگری ایجاد کرد که در نهایت باعث رشد همه‌جانبه در فرهنگ و اقتصاد شده و در جامعه روح نشاط ایجاد خواهد شد. گردشگری و فرهنگ باید به‌نحوی مورد توجه مدیران شهری قرار گیرد که تمامی ساخت‌وسازها، تصمیمات کلان‌شهری، اقدامات ترافیکی، بهره‌برداری از فضاهای سبز و غیره، همه و همه در راستای رشد ظرفیت‌های گردشگری و جذب گردشگر و توسعه گردشگری در شهرهای بزرگ باشد و طرح و برنامه‌ها به‌صورت منطقه‌ای و با در نظر گرفتن پتانسیل بخش‌های مختلف پیاده‌سازی شود که نقش شهرداری‌ها و شوراهای اسلامی به‌عنوان قانون‌گذار و مجری در این امر بی‌بدیل است.

در این میان تهران در هر دو روش به کارگیری رویدادهای موجود برای رونق گردشگری شهری و همچنین جذب گردشگر از سایر مناطق و شهرها و همچنین طراحی رویدادهای نوآورانه در راستای توسعه گردشگری عملکردی قابل قبول داشته است که در تعامل اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تهران و شهرداری و سایر مراکز گردشگری پایتخت حاصل شده و تجربیات مدیران گردشگری استان تهران می‌تواند کارگشا و نقشه راهی برای سایر استان‌ها و همچنین متولیان کشوری امر گردشگری باشد.